Je bent bij je huisarts (en/of je bedrijfsarts) geweest en in dat gesprek is burn-out benoemd. Of mogelijk heeft je arts termen gebruikt als overwerk zijn, overspannenheid, chronisch stress syndroom of surménage. Dit artikel is voor jou zelf en mensen om je heen. Dat kunnen je familieleden of vrienden zijn, maar ook bijvoorbeeld je werkgever of een collega. Vaak zie je dat mensen die je goed kennen eerder merken dat je langdurig in een stressvolle situatie verkeert en je ook hebben gewaarschuwd. Die mensen kunnen je nu mogelijk ondersteunen.
Burn-out overkomt sterke mensen:
Burn-out overkomt, volgens het Centraal Bureau van de Statistiek ongeveer 13% van de werknemers. Ruim 1 op de 8 mensen heeft burn-outklachten. Ze hebben hard gewerkt, enorm hun best gedaan om alle bordjes in de lucht te houden, maar de rek is er uit.
Bij overspannenheid merk je tenminste 3 van onderstaande klachten:
– moe zijn
– onrustig slapen
– prikkelbaarheid
– niet tegen drukte/herrie kunnen
– emotionele wisselingen in gevoel
– piekeren
– gejaagd voelen
– concentratieproblemen en/of vergeetachtigheid.
– Plus het gevoel dat je het niet meer onder controle hebt, jezelf machteloos voelt omdat je niet meer alles aankunt, of het gevoel dat je de grip verliest.
– Plus het feit dat jij je rol niet meer goed kunnen uitoefenen (thuis of in werk).
Er is sprake van burn-out als de klachten langer bestaan dan 6 maanden.
Wat is t:
Burn-out is een sociaal, lichamelijk, biochemisch en psychologisch verschijnsel. Het ontstaat door invloeden van buitenaf (zoals te hoge werkdruk, onduidelijke functieomschrijving, te weinig waardering, of te weinig autonomie in je werk) maar ook druk van binnenuit (zoals perfectionisme, piekeren, twijfelen aan je eigen kunnen, te veel bezig zijn met werk en te weinig met plezier). Veelal wordt de term werk gerelateerd gebruikt, maar wij ervaren dat ook een scheiding, rouwproces of bijvoorbeeld een verhuizing diepe indruk kan maken.
1). Wat gebeurt er in je lijf:
Je lijf is ontregeld
Je hebt als het ware een gaspedaal EN een rempedaal in jouw systeem. Het gaspedaal is het sympathisch stelsel. Dat zorgt voor de actie. Je gaat werken, prestaties leveren, sporten ed. In deze fase stijgt je hartslag, bloeddruk en ademsnelheid. In deze stand verbruikt je energie.
Jouw rempedaal zorgt voor rust, ontspanning, reparatie en laadt je batterij weer op. Dat is het parasympatisch stelsel. Als de parasympathicus actief is, daalt je hartslag, daalt je bloeddruk, krijgen je spieren en organen voldoende bloed en zuurstof. Dit deel van het zenuwstelsel zorgt voor herstel. Jouw rempedaal.
Bij burn-out heeft je lichaam teveel inspanning gepleegd. Je hele systeem is overprikkeld geraakt. Bij burn-out is het zenuwnetwerk in je hersenen ontregeld. Normaal gesproken wordt je lichaam beloond met een pauze na een flinke inspanning. Nu heeft het gehoord ‘vol te houden, door te zetten, niet te zeuren’. Dus zou je kunnen zeggen dat je vooral op het gaspedaal hebt gedrukt en te weinig op het rempedaal. Dan raakt je lichaam in de war omdat het niet meer snapt wat normaal is.
Vecht, vlucht, bevries
In je hersenen, zit het limbisch systeem. Via de hippocampus geeft het zintuiglijke waarneming door aan de amandelkernen (amygdala) die dat omzet in emoties. In de hersenstam en het limbisch systeem gebeurt veel zonder dat je jezelf daar bewust van bent. Als er gevaar dreigt dan schakelt het reptielenbrein samen met het limbisch systeem het vecht, vlucht of bevries systeem in. Bijvoorbeeld als er ontslaggevaar dreigt door een fusie, gaat je systeem over op een heel oud mechanisme dat je voorbereidt om te vechten of vluchten. Je hart gaat sneller pompen, je haalt waarschijnlijk sneller lucht, je spieren spannen zich aan.
Hormonen doen hun werk
De hormonen gaan vervolgens ook aan de slag. De hypothalamus stuurt de hypofyse aan. Samen met de bijniermerg wordt een aangepaste hormoonproductie gestart. Je lichaam maakt adrenaline, noradrenaline en cortisol aan.
Adrenaline zorgt ervoor dat je hart sneller gaat kloppen, je bloeddruk omhoog gaat, je luchtwegen uitzetten, je meer vet gaat verbranden, je bloedsuikerspiegel verhoogt en je bloedvaten zich vernauwen of juist verwijden.
Noradrenaline zorgt er (oa) voor dat je huid bleek wordt, je begint te zweten.
Cortisol komt vrij in elke stresssituatie. Het boost je energieniveau, verhoogt je alertheid en doorzettingsvermogen. En dat is op zich prima. Maar niet als dat te lang en te vaak gebeurt.
Teveel en te vaak gasgeven… roofbouw
We weten dat adrenaline, ook in het weekend, nog in je bloed zit. Als je cortisolniveau continu te hoog is, door roofbouw, dan schaadt het je gezondheid. De hippocampus functioneert normaal gesproken als een soort uitknop voor de stressreactie. Het gebiedje merkt verhoogde cortisolspiegels op, en schroeft de aanmaak van dat hormoon vervolgens terug. Teveel en te lange stress beschadigt de hippocampus, waardoor het cortisolniveau hoog blijft, waardoor de hippocampus nog meer beschadigt (kleiner wordt) – een vicieuze cirkel.
Klaar voor de strijd… ook als dat niet nodig is
Door de adrenaline en een teveel aan cortisol worden lichaamsprocessen en organen voor een belangrijk deel op stop gezet. Je lichaam beoordeelt de vlucht- of vechtreactie als prioriteit. Jouw lijf staat in opperste staat van paraatheid. Ook als het nu niet nodig is. En vindt dat belangrijker dan dat bijvoorbeeld je eten verteert of een wondje herstelt. Jouw immuunsysteem werkt minder goed. Je kunt je minder goed beschermen tegen schadelijke invloeden (virussen, bacteriën, schimmels) van buitenaf. Je wordt sneller verkouden, grieperig.
2). Wat gebeurt er in je hoofd:
Drukte in je hoofd
Veel mensen in mijn praktijk ervaren gedachtes als: “Ik doe het niet goed (genoeg), het werk is nooit af, ik doe er niet toe, ik kan het niet”, of juist: “ik moet het oplossen”. Hele verschillende overtuigingen die onder jouw gedrag van hard werken schuil kunnen gaan.
Vermijden, onderdrukken of wegstoppen; het werkt niet
Je lichaam geeft WEL signalen af. Denk aan spierpijn, rugpijn of hoofdpijn. Of jezelf uitgeblust voelen. Maar daar geef je niet aan toe. Als gaat vermijden, onderdrukken of wegstoppen, gaat het lichaam heel hard werken om toch een vorm van evenwicht te zoeken. Je kunt je voorstellen dat dit enorme inspanning vraagt van je lichaam. Het lichaam (en je geest) raken in de war omdat de gedachtes en gevoelens niet logisch zijn met het gedrag (van toch maar doorgaan) dat je vertoont.
Opeens gaat het niet meer
En dat voel je dat je niet meer kunt, opgebrand. Heel erg moe. Veel mensen vinden het moeilijk om dat accepteren. Voor acceptatie van de situatie is moed nodig. De ene persoon heeft 3 maanden nodig voor het herstel, de ander heeft langer nodig.
3). Wat gebeurt er in je hart:
Vertrouw je hart
Ik heb in mijn praktijk gezien hoe de wilskracht tijdelijk weg is, hoe een lijf even opgebrand is, hoe een hoofd in chaos is of vergeetachtig.
Maar ik heb nog nooit een leeg hart gezien. Dat hart blijft pompen. Daar zit je levenskracht. Als jouw lijf moe is en het hoofd geeft het op, dan wijst je hart je de weg. Van heel veel denken en teveel doen, naar weer kunnen voelen en ervaren wat je echt goed doet.
Mooie periode:
Het is nu heel moeilijk om je voor te stellen. Maar veel mensen kijken achteraf terug op een moeilijke, maar enorm waardevolle periode. Meerdere mensen noemen het zelfs de meest belangrijke fase in hun leven. Dat komt omdat ze hebben ontdekt wat ze echt willen, wat hen goed doet, ze herkennen de signalen van hun lijf goed, ze weten wat waardevol leven is en hoe ze kunnen leven in balans.
Paar tips voor werknemers:
Doe de werkstress test. Daar staan ook tips hoe je buffers kunt inbouwen in je werk.
Ga naar je bedrijfsarts. Dat kan ook preventief. Hier lees je wat je van een bedrijfsarts mag verwachten.
Een werknemer die twijfelt over het oordeel van een bedrijfsarts kan om een second opinion vragen bij een onafhankelijke bedrijfsarts.
Je werkgever moet met jou een reintegratieplan maken.
EHBO tips bij burn-out (of ter preventie) lees je in mijn andere blog.
Carla van Loon,
(team)coach en integratief therapeut
Dankjewel Iris Rosenboom voor een aantal van jouw mooie foto’s.
No Comments