In tijden van crisis blijken veel mensen veerkrachtig en inventief. Op dit moment verschijnen er goede artikelen die gaan over rouwen in tijden van Corona. Hoe je afscheid neemt van je dierbare als je diegene niet meer kunt zien. Hoe je iemand met verlies kunt steunen als je hem of haar niet kunt vasthouden. Op het eind van dit blog deel ik diverse relevante bronnen om je verder te verdiepen.
Afgelopen jaar verloor ik in 3 maanden, 3 mensen die dicht bij mij staan. Ik kon ze niet bezoeken op hun sterfbed. Kon hun begrafenis niet bijwonen en heb voor het eerst in mijn leven onverteerbare eenzaamheid gevoeld. Dat gevoel kunnen mensen in rouw nu wellicht ook ervaren nu ze door Corona thuis zijn.
We creëren nieuwe rouw rituelen. Rituelen op maat, zou je ze kunnen noemen. Niet gevormd door tradities, maar gevormd door behoeftes.
—-
Kun je even Google maps in je verbeelding nemen? En dan zie je Nederland vanuit een helicopterview en je ziet boven California, aan de West kust van Amerika, Oregon en de stad Portland. In dat plaatsje vanuit de lucht, staat een blauw huis. Mijn tijdelijke blauwe huis. En precies zo voelde ik mij. Alleen, eenzaam. Als een blauw huis ergens op de wereld. Ik loop tegen de muren op. Ik weet mij geen raad met al mijn gevoelens. Ik heb net te horen gekregen dat mijn collega maatje in het Hospice is opgenomen en ik weet dat ik hem niet meer zal zien. Een paar weken geleden is mijn schoonvader overleden. En ik zal snel ontdekken dat een andere collega van mij opeens ernstig ziek is en ook zal sterven.
Mijn lief is soms voor werk in het buitenland. Dan ben ik alleen met mijn lieve kinderen. Juist dan hunker ik naar een volwassen gesprek en dool rond met mijn verdoofdheid, dan weer huilbuien, dan weer afleiding van een lied of even de krant lezen. Ik moet eruit. Binnen draai ik in cirkeltjes.
Waken via de telefoon
Het gaat slecht met mijn schoonvader. Mijn man is al naar Nederland. Wij blijven hier in Amerika. We weten namelijk dan nog niet hoe ver weg, of dichtbij zijn dood is. Het is warm in Portland. Mijn kinderen willen met mij spelen. Ik slaap onrustig, droom veel, ben doorlopend wakker. Later zal ik beseffen dat ik s’nachts aan het waken ben. Ik sta ik paraat als een soort verzorgende. Alleen is er niemand die mijn hulp vraagt. Door vermoeidheid ben ik kribbig overdag, terwijl de kinderen mijn energie vragen. Dan doet Bob iets wat ik enorm waardeer. Hij belt mij vanuit Nederland. En we zitten samen bij Dirk. Dirk is in een lichte slaap. Bob houdt zijn hand vast en ik ben erbij. Ik hoor hun ademhaling. We zijn samen stil. Ver weg en ongelofelijk dichtbij.
Afscheid bij leven / Een brief schrijven / De brief voorlezen
Mijn kinderen schrijven een brief voor opa. Kinderen schrijven niets verhullend, zonder schaamte, open en bloot de meest prachtige gedichtjes. Ze lezen hun brief voor in een klein video filmpje, dat ik door zend naar Bob. Datzelfde doe ik. En ja hoor… Opa reageert. De woorden stromen zijn lichaam binnen. We hebben afscheid genomen. Wij, maar ook hij. Steeds meer besef ik dat wij afscheid nemen van 1 persoon. En dat zij afscheid nemen van alle mensen om zich heen. Wat een oerkracht is daar voor nodig.
Elkaar bellen in de laatste dagen / verhaaltjes inspreken voor de ander
Bij mijn collega Robbert spreek ik in op zijn voice mail. De nachten zijn lang, pijnlijk en eenzaam voor hem in het hospice. Ik spreek korte verhaaltjes voor hem in tijdens zijn nacht waarbij ik hem zintuigelijk meeneem naar de bergen van Oregon of de zee van Dishoek. In de werkelijkheid is hij alleen in zijn kamer. In zijn fantasie kunnen we samen op reis gaan, waar dan ook. Als hij betraand inspreekt hoe dierbaar hem deze berichtjes zijn, voel ik mij meer verbonden dan ooit.
En dat voel ik ook bij Marc, die een paar weken later plots ernstig ziek blijkt. We huilen samen aan de telefoon. Het oor hoort alles. Het oor heeft geen afleiding van andere mensen in de kamer. Via mijn oor komt hij regelrecht mijn hart binnen. Poef, super snelle verbinding.
Rusten, goed eten, beweging en aanraking
Ik focus mijzelf “Er zijn maar 4 dingen die je nu hoeft te doen, rusten, goed eten, bewegen en aanraking. De rest mag, als het je goed doet, maar het hoeft niet”. Ik besluit om elke dag te gaan lopen. Ik heb net een podcast gemaakt met mindfulness oefeningen tijdens een wandeling. En dan doe ik hele rare ontdekking: ik voel warmte, troost, nabijheid door mijn eigen stem. Toemaar. Ik geef er maar aan toe. Mijn eigen stem gidst mij door dit stuk lopen.
Wanneer ik s’nachts niet slaap, gun ik mijzelf overdag een half uur om op krachten te komen. Ik stort mij in voedzame recepten. En ik knuffel mijn lief, om mijzelf te verwarmen en gerust te stellen. We zoeken samen de luchtigheid op. Even afleiding.
(In de bronnen hieronder vind je andere manieren van aanraking, waarbij Oxytocine vrijkomt, ook als je helemaal alleen thuis bent.)
Eigen rouwrituelen maken
Mijn vrienden helpen mij enorm. Ze bellen mij direct na de begrafenissen. Vertellen over de verhalen die verteld zijn, ze kloppen op de kist namens mij of leggen een bloem neer van mij. Onze zelfverzonnen rouw rituelen helpen me. Ik ga naar buiten, en maak tussen de herstbladeren een foto voor Robbert. Mijn afscheidsfoto, die ik verstuur als kaart voor de uitvaart. Ik voel dat ik erbij aanwezig ben.
Hervinden van je creativiteit
Soms sleur ik mij door de dagen. Ik moet mijzelf vermaken. Ik heb hier in Portland nog geen bestaan kunnen opbouwen. Dat gevoel verandert positief wanneer ik start met vrijwilligerswerk bij daklozen en gezinnen met jonge kinderen, en een online studie begin over post partum depressie. Helpend is ook dat ik mijn vriendinnen durf te bellen als ik er zwaar doorheen zit. Ik neem de tijd om te rouwen. En daardoor kom ik op krachten, vind ik weer rust en kan ik weer genieten. Ik hervind zowaar mijn creativiteit.
Terugkijken op een intense periode
Een paar weken geleden ben ik met mijn gezin terug naar Nederland gekomen. Ook een afscheid en verlies, maar kloppend in deze omstandigheden. Ik kan dit verhaal nu met jou delen zonder zware gevoelens te ervaren. Mijn praktijk heb ik deze week weer geopend. Ik kijk terug op een hele heftige maar ontzettend leerzame periode. Gek genoeg een verlies en een verrijking.
Carla van Loon
Integratief therapeut
Ik gebruik niet de echte namen van de overledenen. Omdat dit mijn prive verhaal is. En niet hun gekozen verhaal.
Bronnen met info over rouw en Corona:
- De Verdieping. Trouw. Het nieuwe rouwen.
- Riet Fiddelaer interview ED.
- Slachtofferwijzer met enorm veel extra bronnen.
- Rouw in je lijf. De Correspondent.
Boeken over rouw:
- Manu Keirse: over rouw in de brede zin van het woord.
- Tim Overdiek: over mannen en rouw.
- In de wolken: veel boeken over verlies.
Oefeningen om te doen:
- Aanraking
- Wandelen Zoek op Spotify: “Podcast Ontkoppeld”
- Ontspannen Zoek op Spotify: “Podcast Ontkoppeld”